در این مطلب قصد داریم درخصوص بیماری دیابت، انواع آن، دلایل ابتلا به این بیماری و راه های کنترل و پیشگری از آن را توضیح دهیم، پس لطفا تا آخر مطلب با ما همراه باشید.
دیابت چیست؟
دیابت زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون، که به آن قند خون نیز گفته می‌شود، بیش از حد بالا باشد. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن شماست و از غذایی که می‌خورید یا از فرآیندهای داخلی بدن تولید می‌شود.
هورمونی به نام انسولین، که توسط لوزالمعده ترشح می‌شود، نقش کلیدی در تنظیم گلوکز خون دارد. انسولین به گلوکز کمک می‌کند وارد سلول‌های بدن شود تا به‌عنوان منبع انرژی استفاده شود.
اما در افراد مبتلا به دیابت، یا بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند، یا نمی‌تواند از انسولین به‌درستی استفاده کند. این مشکل باعث می‌شود گلوکز در خون باقی بماند و به سلول‌ها نرسد، که می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند.
دیابت می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر انواع دیابت به صورت مزمن (طولانی‌مدت) هستند، اما با داروها و تغییرات در سبک زندگی می‌توان آن را به‌خوبی کنترل کرد.
آمار جهانی:
- شیوع فعلی: بر اساس آمار سال ۲۰۱۹، حدود ۸.۸٪ از بزرگسالان جهان به دیابت مبتلا هستند که از این تعداد، حدود ۹۰٪ مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌باشند.
- پیش‌بینی آینده: تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰، نرخ شیوع دیابت در سطح جهان از ۶.۱٪ به ۹.۸٪ افزایش یابد.
- مرگ‌ومیر: در سال ۲۰۱۹، دیابت عامل اصلی مرگ ۱.۵ میلیون نفر بوده است که ۴۸٪ از این مرگ‌ها قبل از سن ۷۰ سالگی رخ داده است.
آمار در ایران:
- شیوع فعلی: بر اساس آخرین اطلاعات، ۱۴.۲٪ از افراد بالغ در ایران مبتلا به دیابت هستند که این میزان بالاتر از متوسط جهانی (۱۲.۲٪) است.
- پیش‌دیابت: حدود ۲۴.۸٪ از افراد بالغ در ایران مبتلا به پیش‌دیابت هستند که نشان‌دهنده خطر بالای پیشرفت به دیابت در آینده است.
- افزایش شیوع: شیوع دیابت در ایران از ۱۱٪ در سال ۱۳۹۵ به ۱۴٪ در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است که نشان‌دهنده رشد ۳۰٪ در مدت پنج سال است.
پیامدهای دیابت:
- دیابت می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند بیماری‌های قلبی‌عروقی، آسیب‌های چشمی، نارسایی کلیوی، زخم‌های دیابتی و حتی نابینایی شود.
- این آمار نشان‌دهنده اهمیت پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر دیابت در سطح جهانی و به‌ویژه در ایران است.
معرفی انواع دیابت
دیابت نوع 1 :
دیابت نوع 1 یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به دلایل نامشخصی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. این نوع دیابت حدود 10 درصد از موارد دیابت را شامل می‌شود.
اگرچه دیابت نوع 1 معمولاً در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، اما ممکن است در هر سنی نیز بروز کند.
دیابت نوع 2 :
دیابت نوع 2 زمانی رخ می‌دهد که بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند، یا سلول‌های بدن به‌درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند (مقاومت به انسولین). این شایع‌ترین نوع دیابت است که معمولاً در بزرگسالان بروز می‌کند، اما کودکان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند.
دیابت نوع 2 حدود 90 تا 95 درصد از کل موارد دیابت را شامل می‌شود و به‌عنوان رایج‌ترین شکل این بیماری شناخته می‌شود.
پیش دیابت :
افراد مبتلا به پیش دیابت سطح گلوکز خونشان بالاتر از حد طبیعی است، اما به‌اندازه‌ای بالا نیست که بتوان دیابت نوع 2 را تشخیص داد. اگر پیش دیابت دارید، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده بیشتر خواهد بود. علاوه بر این، افرادی که پیش دیابت دارند، نسبت به کسانی که سطح گلوکز خون طبیعی دارند، خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی دارند.
دیابت بارداری :
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که در برخی زنان در دوران بارداری ایجاد می‌شود. معمولاً پس از بارداری از بین می‌رود، اما اگر شما دیابت بارداری داشته باشید، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی افزایش می‌یابد.
علائم دیابت
علائم دیابت بستگی به میزان قند خون شما دارد. برخی افراد، به ویژه کسانی که مبتلا به پیش دیابت، دیابت بارداری یا دیابت نوع 2 هستند، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. در دیابت نوع 1، علائم به‌سرعت ظاهر شده و شدیدتر می‌شوند.
برخی از علائم دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 عبارتند از:
- احساس تشنگی بیشتر از حد معمول
- تکرر ادرار
- کاهش وزن بدون دلیل
- احساس خستگی و ضعف
- تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی
- تاری دید یا اختلالات بینایی
- داشتن زخم‌هایی که دیرتر از حالت معمول ترمیم می‌شوند
- ابتلا به عفونت‌های مکرر مانند عفونت لثه و پوست
تفاوت‌ها:
در دیابت نوع 1، علائم به‌سرعت و به‌شدت ظاهر می‌شوند. اما در دیابت نوع 2، علائم معمولاً به‌طور تدریجی و در طول زمان بروز می‌کنند.
عوارض دیابت
عوارض طولانی‌مدت دیابت به تدریج ایجاد می‌شوند. هرچه مدت زمان ابتلا به دیابت بیشتر باشد و کنترل قند خون ضعیف‌تر باشد، خطر بروز عوارض افزایش می‌یابد. در نهایت، این عوارض می‌توانند ناتوان کننده یا حتی تهدید کننده زندگی شوند.
برخی از عوارض دیابت شامل:
- بیماری‌های قلبی و عروقی (از جمله بیماری کرونر قلب)
- حمله قلبی
- سکته
- آترواسکلروز (سخت شدن و تنگ شدن عروق خونی)
- آسیب عصبی (نوروپاتی) که می‌تواند باعث بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن و یا درد شود
- نفروپاتی (آسیب کلیه‌ها) که ممکن است منجر به نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه شود
- رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) که می‌تواند منجر به نابینایی گردد
- عفونت‌های پوستی
- زخم‌های دیابتی که ممکن است منجر به قطع عضو شوند
- کم‌شنوایی
- زخم‌های دیابتی و قطع عضو
- مشکلات بهداشت دهان و دندان، مانند بیماری لثه (پریودنتال)
تأثیرات روانی:
زندگی با دیابت همچنین می‌تواند بر سلامت روان تاثیرگذار باشد. افراد مبتلا به دیابت دو تا سه برابر بیشتر از افراد بدون دیابت در معرض ابتلا به افسردگی هستند.
دلایل و عوامل خطر ابتلا به دیابت
- اضافه‌وزن، چاقی و عدم تحرک
- رژیم غذایی ناسالم
- سابقه خانوادگی دیابت نوع 2
- مصرف طولانی‌مدت داروهای خاصی مانند استروئیدها
- فشار خون بالا
- ابتلا به دیابت دوران بارداری
- افزایش سن: با افزایش سن، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد.
- نژاد و قومیت: برخی گروه‌های نژادی (مانند آسیایی‌ها، آفریقایی‌ها و بومیان آمریکایی) بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند.
- استرس مزمن: استرس طولانی‌مدت می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر منفی بگذارد.
- خواب ناکافی: کم‌خوابی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد.
- سطح پایین فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی منظم باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت می‌شود.
زخم پای دیابتی چیست؟
هر کسی که دیابت دارد ممکن است به زخم پا مبتلا شود. زخم پای دیابتی یک زخم یا جراحت باز است که تقریباً در 15 درصد از بیماران دیابتی ایجاد می‌شود و معمولاً در نواحی پایین پا (مانند کف پا و انگشتان) دیده می‌شود.
از میان افرادی که دچار زخم پا می‌شوند، حدود 6 درصد به دلیل عفونت یا سایر عوارض مرتبط با زخم در بیمارستان بستری خواهند شد. افرادی که از انسولین استفاده می‌کنند، مانند بیماران مبتلا به مشکلات کلیوی، چشمی و قلبی مرتبط با دیابت، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به زخم پا هستند. همچنین، اضافه‌وزن، مصرف الکل و دخانیات نیز می‌تواند در ایجاد زخم پا نقش داشته باشد.
به محض مشاهده زخم در پا، فوراً باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. زخم پای دیابتی در بیماران دیابتی باید به دلایل زیر درمان شود:
- کاهش خطر عفونت و قطع عضو:
درمان سریع زخم می‌تواند از گسترش عفونت جلوگیری کرده و نیاز به قطع عضو را کاهش دهد. - بهبود عملکرد و کیفیت زندگی:
درمان به‌موقع زخم پای دیابتی به بیماران کمک می‌کند تا عملکرد روزمره خود را حفظ کرده و از درد و مشکلات مربوط به زخم رهایی یابند. - کاهش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی:
درمان زخم‌های دیابتی به‌موقع می‌تواند از نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر و هزینه‌بر در آینده جلوگیری کند.
چطور خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهیم؟
اگر دیابت دارید، بدن شما قادر به تجزیه گلوکز به انرژی نیست. این مشکل به این دلیل است که یا انسولین کافی برای انتقال گلوکز به سلول‌ها وجود ندارد، یا انسولین تولید شده به‌درستی عمل نمی‌کند.
در دیابت نوع 1 هیچ تغییری در سبک زندگی وجود ندارد که بتواند خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. اما در مورد دیابت نوع 2، می‌توانید خطر ابتلا را از طریق تغذیه سالم، ورزش منظم و دستیابی به وزن مناسب کاهش دهید.
راه های تشخیص دیابت چگونه است؟
برای تشخیص دیابت، پزشکان از چندین آزمایش مختلف استفاده می‌کنند تا سطح گلوکز خون را اندازه‌گیری کنند. در اینجا رایج‌ترین روش‌های تشخیص دیابت آورده شده:
- آزمایش قند خون ناشتا (FPG)
این آزمایش سطح قند خون شما را پس از حداقل 8 ساعت ناشتا اندازه‌گیری می‌کند.
- قند خون ناشتا کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر معمولاً طبیعی است.
- بین 100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر به عنوان پیش‌دیابت شناخته می‌شود.
- بالاتر از 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
در این آزمایش، سطح قند خون شما ابتدا اندازه‌گیری می‌شود، سپس یک نوشیدنی حاوی مقدار زیادی گلوکز مصرف می‌کنید و سطح قند خون شما دو ساعت بعد از آن دوباره اندازه‌گیری می‌شود.
- قند خون کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر طبیعی است.
- بین 140 تا 199 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
- بالاتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش هموگلوبین A1C (HbA1c)
این آزمایش میانگین سطح قند خون شما را در طول دو تا سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند.
- سطح HbA1c کمتر از 5.7% معمولاً طبیعی است.
- بین 5.7% تا 6.4% نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
- 6.5% یا بیشتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش قند خون تصادفی (Random Blood Sugar Test)
در این آزمایش، سطح قند خون شما در هر زمانی از روز اندازه‌گیری می‌شود، بدون توجه به زمان غذا خوردن.
- قند خون بالاتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر معمولاً نشان‌دهنده دیابت است.
توجه داشته باشید که نتایج تست قند خون با دستگاه تست قند خون (گلوکومتر)، معیار قابل اعتمادی برای تشخیص دیابت نیست. اما پس از این که پزشک دیابت را تشخیص داد، این دستگاه ابزار مناسبی برای کنترل قند خون است.
این آزمایش‌ها می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا به طور دقیق تشخیص دهند که آیا شما دیابت دارید یا خیر. اگر شک دارید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
کنترل دیابت و پیشگیری از دیابت نوع 2 :
کنترل دیابت و پیشگیری از دیابت نوع 2 به تغییرات در سبک زندگی بستگی دارد. این تغییرات می‌توانند به کنترل سطح قند خون کمک کنند و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهند. در اینجا به چند راهکار مهم برای کنترل و پیشگیری از دیابت نوع 2 اشاره می‌کنیم:
کنترل دیابت
- رژیم غذایی سالم:
- مصرف مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین (مثل سبزیجات، غلات کامل، میوه‌ها) می‌تواند به تنظیم قند خون کمک کند.
- کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده، شیرینی‌ها، و چربی‌های اشباع‌شده.
- توجه به اندازه وعده‌های غذایی و پرهیز از پرخوری.
- ورزش منظم:
- ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا یا یوگا می‌توانند به کنترل قند خون کمک کنند.
- حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته توصیه می‌شود.
- کنترل وزن:
- کاهش وزن حتی به میزان کم (5-10% از وزن بدن) می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند و خطر عوارض دیابت را کاهش دهد.
- مانیتورینگ قند خون:
- پیگیری مرتب سطح قند خون و استفاده از داروها طبق تجویز پزشک می‌تواند به مدیریت دیابت کمک کند.
- کنترل فشار خون و کلسترول:
- کنترل فشار خون و سطح کلسترول به جلوگیری از عوارض قلبی و عروقی در افراد مبتلا به دیابت کمک می‌کند.
- مصرف داروهای تجویزی پزشک:
- در صورت لزوم، پزشک ممکن است داروهای خوراکی یا انسولین برای کنترل قند خون تجویز کند.
پیشگیری از دیابت نوع 2:
- تغییرات در رژیم غذایی:
- مصرف غذاهای غنی از فیبر و پروتئین‌های گیاهی، کاهش مصرف شکر و کربوهیدرات‌های ساده.
- توجه به اندازه وعده‌ها و جلوگیری از اضافه‌وزن.
- فعالیت بدنی منظم:
- ورزش منظم باعث افزایش حساسیت به انسولین می‌شود و به پیشگیری از دیابت نوع 2 کمک می‌کند.
- حتی ورزش‌های ساده مانند پیاده‌روی می‌توانند موثر باشند.
- کنترل وزن:
- حفظ وزن سالم یا کاهش وزن می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 کمک کند. حتی کاهش وزن 5-10% می‌تواند اثرات چشمگیری داشته باشد.
- پایش سطح قند خون:
- افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند (مثل افراد مبتلا به پیش‌دیابت) باید سطح قند خون خود را مرتباً بررسی کنند.
- پرهیز از استعمال دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی:
- سیگار کشیدن و مصرف الکل می‌توانند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند، بنابراین باید از آنها اجتناب کرد.
- مدیریت استرس:
- استرس مزمن می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر منفی بگذارد. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق می‌توانند مفید باشند.
خلاصه:
با تغییرات ساده در سبک زندگی مانند تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، و کنترل وزن، می‌توان دیابت نوع 2 را پیشگیری کرده و آن را به خوبی کنترل کرد. توجه به مراقبت‌های پزشکی و پیگیری وضعیت سلامت نیز نقش مهمی در پیشگیری و مدیریت دیابت دارد.
درمان دیابت
درمان دیابت شامل مدیریت مداوم سطح قند خون است و به نوع دیابت و وضعیت هر فرد بستگی دارد. اگر شما دیابت نوع 1 دارید یا به دیابت نوع 2 مبتلا هستید و انسولین مصرف می‌کنید، ممکن است نیاز باشد که قند خون خود را چند بار در روز (طبق توصیه پزشک) چک و ثبت کنید. آزمایش دقیق قند خون تنها راه برای اطمینان از این است که سطح قند خون شما در محدوده هدف باقی می‌ماند.
افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که از انسولین استفاده نمی‌کنند، معمولاً به اندازه افرادی که انسولین مصرف می‌کنند، نیاز به بررسی مداوم قند خون ندارند، اما همچنان نظارت بر قند خون می‌تواند مفید باشد.
حتی با مدیریت دقیق، گاهی اوقات سطح قند خون ممکن است به طور غیرقابل پیش‌بینی تغییر کند. عواملی مانند استرس، بیماری، تغییرات رژیم غذایی، یا مصرف داروهای خاص می‌توانند بر سطح قند خون تاثیر بگذارند. بنابراین، همواره پایش مستمر و مشورت با پزشک ضروری است تا دیابت به بهترین شکل ممکن کنترل شود.
اهمیت مشورت با پزشک و پایش مستمر قند خون
در نهایت، مهم‌ترین نکته در مدیریت دیابت، مشورت مداوم با پزشک و تیم درمانی است. کنترل و مدیریت دیابت نیاز به نظارت دقیق و تنظیم برنامه‌های درمانی متناسب با وضعیت هر فرد دارد. پزشک شما می‌تواند با بررسی سطح قند خون، داروهای مناسب و تغییرات لازم در رژیم غذایی و سبک زندگی، شما را در مسیر بهبود سلامت هدایت کند.
همچنین، پایش مستمر قند خون برای کنترل بهتر این بیماری ضروری است. سطح قند خون ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند استرس، بیماری، یا تغییرات رژیم غذایی تغییر کند، بنابراین نظارت دقیق و به‌موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی پیشگیری کرده و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد.
یادگیری نحوه مدیریت دیابت و پیگیری منظم وضعیت سلامتی‌تان می‌تواند به شما کمک کند تا با اعتماد به نفس بیشتری با این بیماری زندگی کنید.