افزایش طولانی‌مدت قند خون می‌تواند برای سلامتی بسیار مضر باشد. اگر این وضعیت به موقع تشخیص داده نشود یا درمان مناسب انجام نگیرد، خطر بروز عوارض جدی در اندام‌های مختلف بدن افزایش می‌یابد.
با این حال، اقدامات خاصی در سبک زندگی می‌تواند سطح قند خون را کاهش داده و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده به طور قابل توجهی کم کند.
اخیراً محققان برای شناسایی دقیق‌تر افرادی که در معرض خطر بالای پیامدهای جدی هستند، پیشنهاد کرده‌اند پیش‌دیابت را به زیرگروه‌های مختلف طبقه‌بندی کنند. این رویکرد امکان درمان‌های شخصی‌سازی‌شده را فراهم می‌کند که در برخی موارد ممکن است شامل استفاده از دارو نیز باشد.
1. پیش‌دیابت چیست؟
بسیاری از افراد بدون اینکه از آن اطلاع داشته باشند، به پیش‌دیابت مبتلا هستند. اگر سطح قند خون بالا برای مدت طولانی تشخیص داده نشود و درمانی صورت نگیرد، عوارض جدی‌تری ممکن است رخ دهد. علاوه بر افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، بالا بودن سطح قند خون می‌تواند بسیاری از فرآیندهای طبیعی بدن را مختل کرده و منجر به بیماری‌های ثانویه‌ای مانند بیماری‌های قلبی عروقی، مشکلات چشمی و یا آسیب به کلیه‌ها شود.
در افراد مبتلا به پیش‌دیابت، اقدامات خاصی وجود دارد که می‌توان برای کنترل وضعیت انجام داد. تغییرات ساده‌ای مانند تنظیم رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند سطح قند خون را به حالت طبیعی برگرداند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این اقدامات، ادامه مطلب را مطالعه کنید. حتی تغییرات کوچک در سبک زندگی می‌تواند از ابتلا به دیابت نوع ۲ و سایر بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی جلوگیری کرده یا حداقل آن را به تاخیر بیندازد.
اما اگر پس از تشخیص پیش‌دیابت اقدام مناسبی انجام نشود، وضعیت متابولیک می‌تواند بدتر شده و به دیابت نوع ۲ تبدیل شود. دیابت نوع ۲ معمولاً در ابتدا با تغییرات در رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی درمان می‌شود. اگر این تغییرات کافی نباشد، ممکن است نیاز به داروهای کاهنده قند خون یا انسولین باشد.
واقعیت این است که پیش‌دیابت در صورت عدم درمان، خطرات زیادی برای سلامتی به همراه دارد. پس از تشخیص، این فرصت را به عنوان یک هشدار برای مراقبت فعالانه از سلامتی خود بدانید!
2. چرا پیش‌دیابت رخ می‌دهد؟
پیش‌دیابت زمانی ایجاد می‌شود که سطح قند خون به طور مداوم در یک محدوده خاکستری افزایش یابد، اما هنوز به حدی نرسیده که بتوان آن را دیابت نوع ۲ در نظر گرفت. در این حالت، بدن دیگر قادر نیست به اندازه کافی قند (گلوکز) را از خون به سلول‌های بدن منتقل کند. این مشکل ممکن است به دلیل تولید ناکافی انسولین (کمبود انسولین) یا پاسخ ضعیف‌تر سلول‌های بدن به انسولین (مقاومت به انسولین) باشد.
انسولین و ارتباط آن با قند خون: چرا این هورمون برای بدن ضروری است؟
انسولین هورمونی است که در پانکراس تولید می‌شود و نقش حیاتی در تنظیم قند خون دارد. این هورمون اطمینان می‌دهد که قند از خون به سلول‌های بدن منتقل می‌شود. به‌طور ساده، می‌توان انسولین را مانند کلیدی تصور کرد که قفل سلول‌های بدن را باز می‌کند.
وقتی که چیزی شیرین مانند نان یا آبمیوه مصرف می‌شود، سطح قند خون در عرض چند دقیقه افزایش می‌یابد که این کاملاً طبیعی است. در پاسخ به این افزایش، پانکراس انسولین را به جریان خون ترشح می‌کند. انسولین کمک می‌کند تا قند از خون به داخل سلول‌ها منتقل شود. در داخل سلول‌ها، قند (گلوکز) به انرژی تبدیل می‌شود که برای ادامه زندگی به آن نیاز داریم.
اما در شرایط مقاومت به انسولین، سلول‌های بدن حساسیت کمتری به این هورمون پیدا می‌کنند. به این معنی که بدن برای انتقال قند از خون به سلول‌ها به انسولین بیشتری نیاز دارد. در حالی که مقاومت به انسولین یکی از دلایل پیش‌دیابت در برخی افراد است، برخی دیگر ممکن است تولید انسولین کافی را تجربه نکنند که به آن "کمبود انسولین" گفته می‌شود. در این صورت، میزان انسولین موجود برای جذب قند به سلول‌ها کافی نیست. بنابراین، سطح قند خون حتی پس از خوردن غذا یا در هنگام ناشتا بالا باقی می‌ماند.
مقاومت به انسولین: چرخه‌ای که منجر به پیش‌دیابت می‌شود
وقتی انسولین دیگر نمی‌تواند به اندازه کافی سطح قند خون را کاهش دهد، بدن واکنش نشان می‌دهد. در این شرایط، پانکراس انسولین بیشتری ترشح می‌کند. از طریق این مکانیسم، قند خون اغلب برای چندین سال در سطحی نامحسوس باقی می‌ماند و علائم خاصی بروز نمی‌کند.
مطالعات نشان می‌دهد که لوزالمعده در ابتدا قادر است تولید انسولین را چندین برابر افزایش دهد. در این دوره، قند خون هنوز در محدوده طبیعی باقی می‌ماند.
اما در نهایت، بدن نمی‌تواند نیاز به انسولین را به تنهایی تأمین کند. در این مرحله، که ممکن است سال‌ها یا حتی دهه‌ها طول بکشد، تولید انسولین ناکافی می‌شود و سطح قند خون افزایش می‌یابد.
حتی زمانی که تولید انسولین به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد، متخصصان از آن به عنوان کمبود نسبی انسولین یاد می‌کنند. در بسیاری از موارد، مقاومت به انسولین به عنوان علت اصلی این مشکل شناخته می‌شود.
چه چیزی باعث پیش‌دیابت می‌شود؟
پیش‌دیابت یک شبه ایجاد نمی‌شود؛ بلکه این وضعیت طی سال‌ها به تدریج شکل می‌گیرد. اصلی‌ترین عامل افزایش سطح قند خون، سبک زندگی ناسالم است. اگر دیابت نوع ۲ در بستگان نزدیک، مانند والدین، شایع باشد، خطر ابتلا به این اختلالات متابولیک افزایش می‌یابد. با این حال، عوامل دیگری نیز در این زمینه مؤثر هستند.
عوامل خطر شناخته‌شده برای پیش‌دیابت عبارتند از:
- سبک زندگی ناسالم
- عدم فعالیت بدنی
- رژیم غذایی ضعیف
- سیگار کشیدن
- سابقه دیابت نوع ۲ در خانواده
- اضافه‌وزن، فشار خون بالا و سطح پایین چربی خون
- سابقه دیابت بارداری
- افزایش سن
از آنجایی که پیش‌دیابت پیش‌ساز دیابت نوع ۲ است، عوامل خطر مشترکی برای هر دو وضعیت وجود دارد. این به این معنی است که افرادی که در معرض پیش‌دیابت هستند، احتمال بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند.
3. چه علائمی نشان‌دهنده پیش‌دیابت است؟
بیشتر افراد مبتلا به پیش‌دیابت هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. علائمی مانند تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، خستگی و ضعف معمولاً تنها زمانی ظاهر می‌شوند که سطح قند خون به میزان قابل توجهی افزایش یابد، که این حالت معمولاً نشان‌دهنده وجود دیابت نوع ۲ است.
چه عواملی خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد؟
عوامل متعددی در بروز دیابت نوع ۲ نقش دارند که می‌توان آن‌ها را به دو دسته عوامل قابل تغییر و غیرقابل تغییر تقسیم کرد. عوامل خطر غیرقابل تغییر شامل سن و استعداد ژنتیکی هستند. از سوی دیگر، سبک زندگی ناسالم به عنوان یک عامل خطر قابل تغییر شناخته می‌شود.
عوامل زیر در افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مؤثرند:
- شیوع بالای دیابت نوع ۲ در خانواده
- افزایش سن
- اضافه‌وزن یا چاقی، به‌ویژه در ناحیه شکم
- افزایش فشار خون
- افزایش چربی خون (مانند کلسترول)
- سبک زندگی ناسالم
- رژیم غذایی پر انرژی و کم فیبر
- کمبود فعالیت بدنی
- سیگار کشیدن
- مصرف الکل
- سابقه دیابت در بارداری
- داروهایی که متابولیسم گلوکز را مختل می‌کنند (مانند کورتیزون)
- بیماری کبد چرب
- افسردگی
- سندرم آپنه خواب (اختلالات تنفسی در هنگام خواب)
- سایر بیماری‌های هورمونی (مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک)
- عوامل محیطی (مانند آلودگی هوا و صدا)
4. چه میزان قند خون یا HbA1c پیش‌دیابت محسوب می‌شود؟
پیش‌دیابت از طریق افزایش سطح قند خون شناسایی می‌شود. این میزان را می‌توان با استفاده از یکی از روش‌های زیر اندازه‌گیری کرد:
- HbA1c : این آزمایش سطح قند خون درازمدت را اندازه‌گیری می‌کند و اطلاعاتی در مورد میانگین سطح قند خون شما در ۸ تا ۱۲ هفته گذشته فراهم می‌آورد. مقدار HbA1c بین ۵.۷ تا ۶.۴ درصد (۳۹ تا ۴۷ میلی‌مول در مول) نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
- قند خون ناشتا: این مقدار از خون وریدی (پلاسمای وریدی) اندازه‌گیری می‌شود. فرد باید حداقل ۸ ساعت قبل از آزمایش، غذا یا نوشیدنی حاوی قند مصرف نکرده باشد. این آزمایش معمولاً در صبح انجام می‌شود. سطح قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (۵.۶ تا ۶.۹ میلی‌مول در لیتر) نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
- تست تحمل گلوکز خوراکی ( OGTT ) : این تست بررسی می‌کند که چگونه بدن به دریافت کربوهیدرات‌ها واکنش نشان می‌دهد. پس از مصرف محلول قند با معده خالی، سطح قند خون پس از ۲ ساعت در پلاسمای وریدی اندازه‌گیری می‌شود. سطح قند خون ۲ ساعته OGTT بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (۷.۸ تا ۱۱.۰ میلی‌مول در لیتر) نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
5. چگونه می‌توان بدون دارو با پیش‌دیابت مقابله کرد؟
تمرکز اصلی درمان پیش‌دیابت، اتخاذ یک سبک زندگی سالم‌تر به‌منظور مبارزه با علت اصلی اختلال متابولیک است. در حالی که درمان با دارو برای کنترل سطح قند خون بالا وجود دارد، معمولاً این گزینه تنها پس از تشخیص دیابت نوع ۲ و پس از تلاش‌های ناموفق برای درمان آن با تغییرات رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی مدنظر قرار می‌گیرد.
هنگامی که افراد مبتلا به پیش‌دیابت سبک زندگی خود را اصلاح می‌کنند، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. تغییرات در سبک زندگی می‌تواند حساسیت بدن به انسولین را بهبود بخشد. مطالعات نشان می‌دهند که تغییرات رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی می‌توانند حتی موثرتر از داروها در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ باشند. با این حال، این تغییرات باید همیشه تحت نظر یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی صورت گیرد.
رژیم غذایی برای پیش‌دیابت
غذاهای حاوی کربوهیدرات بیشترین تأثیر را بر سطح قند خون دارند و می‌توانند باعث افزایش آن شوند. برخی از غذاها باعث افزایش سریع قند خون می‌شوند، در حالی که برخی دیگر موجب افزایش تدریجی‌تر آن می‌گردند. با توجه به چالش‌هایی که بدن در کنترل قند خون در محدوده طبیعی در دوران پیش‌دیابت دارد، توصیه می‌شود از افزایش ناگهانی آن خودداری شود.
نکته ۱:
برای جلوگیری از افزایش سریع قند خون، یک رژیم غذایی متعادل و کامل را در نظر بگیرید. سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، آجیل، دانه‌ها و میوه‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید. این مواد غذایی حاوی فیبر کافی هستند که به تدریج سطح قند خون را افزایش می‌دهند.
نکته ۲:
در حالی که نیازی نیست به طور کامل از شکر اجتناب کنید، اما باید مقدار آن را کاهش دهید. به ویژه، آب‌میوه‌ها و نوشابه‌های گازدار باعث افزایش سریع و شدید قند خون می‌شوند. رقیق کردن این نوشیدنی‌ها با آب یا جایگزینی آن‌ها با نوشیدنی‌های بدون قند مانند چای بدون شکر می‌تواند به حداقل رساندن این افزایش کمک کند.
مصرف غذاهایی که سطح قند خون را به سرعت افزایش می‌دهند، مانند ماکارونی گندم، نان سفید، سبزیجات نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر، عسل و مربا را محدود کنید.
نکته ۳:
اطمینان حاصل کنید که وعده‌های غذایی شما متعادل و شامل کربوهیدرات، چربی‌های سالم و پروتئین باشد. زمانی که کربوهیدرات‌ها با غذاهای غنی از پروتئین یا چربی مصرف شوند، افزایش قند خون پس از غذا معمولاً کمتر محسوس است. به عنوان مثال، به جای مربا یا عسل، روی نان خود ژامبون بدون چربی یا پنیر کم چرب بگذارید.
چربی‌های "سالم" در غذاهایی مانند ماهی، روغن‌های گیاهی (مانند روغن زیتون یا کلزا)، آجیل، دانه‌ها و آووکادو یافت می‌شوند. منابع مناسب پروتئین شامل حبوبات (مانند لوبیا، نخود و عدس)، محصولات لبنی، تخم‌مرغ و ماهی تن هستند.
نکته آشپزی:
غذاهای کمتر فرآوری‌شده در مقایسه با محصولات فرآوری‌شده و آماده (مانند پیتزای منجمد، اسپاگتی با سس آماده یا ماست میوه‌ای خریداری‌شده) که اغلب حاوی نمک، شکر و چربی‌های ناسالم هستند، فواید بسیاری دارند. این غذاها معمولاً حاوی فیبر بسیار کمی هستند. بنابراین توصیه می‌شود که غذاها را به صورت طبیعی مصرف کرده و در خانه تهیه کنید. با این کار، مواد مغذی ارزشمند به طور خودکار به غذای شما افزوده می‌شود.
به عنوان مثال، یک ماست ساده با میوه‌ها و آجیل‌های خرد‌شده، فیبر بیشتری نسبت به ماست میوه‌ای آماده دارد و شما را برای مدت طولانی‌تری سیر نگه می‌دارد. به جای اسپاگتی با سس آماده، انتخاب سبزیجات سرخ‌شده همراه با ماکارونی سبوس‌دار گزینه بهتری خواهد بود.
ورزش برای پیش دیابت
فعالیت بدنی هم اثرات کوتاه‌مدت و هم درازمدت بر سطح قند خون دارد. در کوتاه‌مدت، ورزش می‌تواند سطح قند خون را کاهش دهد. طبق بسیاری از مطالعات، ترکیب فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی روزانه، شرکت در کلاس‌های ورزشی یا تمرینات قدرتی می‌تواند به طور قابل توجهی سطح قند خون را کاهش دهد. در درازمدت، فعالیت بدنی منظم حساسیت سلول‌های بدن به انسولین را افزایش می‌دهد و میزان انسولین مورد نیاز برای حفظ قند خون در محدوده طبیعی را کاهش می‌دهد. توصیه می‌شود حداقل 150 تا 300 دقیقه در هفته ورزش کنید.
نکته 4:
چه دوچرخه‌سواری طولانی باشد، چه 10 دقیقه پیاده‌روی یا کلاس زومبا، نوع تمرین بدنی مهم نیست. نکته اصلی این است که حرکت کنید و از آن لذت ببرید. امتحان کردن ورزش‌های جدید می‌تواند مفید باشد. اگر علاقه‌ای به رفتن به باشگاه ندارید، گزینه‌های آنلاین این امکان را به شما می‌دهند که از راحتی خانه خود شرکت کنید.
نکته 5:
از اثر کاهش قند خون ورزش استفاده کنید. به عنوان مثال، یک پیاده‌روی کوتاه پس از مصرف یک تکه کیک می‌تواند افزایش قابل‌توجه قند خون را کاهش دهد.
نکته 6:
ترکیب ورزش با کارهای دیگر نیز مفید است. فعالیت‌هایی مانند نظافت بهاری می‌تواند سلامت قلب و عروق را تقویت کند. انتخاب دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی به فروشگاه مواد غذایی نیز به کاهش قند خون کمک می‌کند. به این فکر کنید که چه کاری باید انجام شود و چگونه می‌توانید آن را با حرکت ترکیب کنید.
سبک زندگی خود را در درازمدت تغییر دهید
هنگام تغییر به یک سبک زندگی سالم، مهم‌ترین نکته این است که به آن در درازمدت پایبند باشید. بنابراین سعی کنید رژیمی متناسب با سلیقه و ترجیحات خود پیدا کنید و فعالیت‌های بدنی لذت‌بخش را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
نکته 7:
به دنبال حمایت باشید؛ این سفر را آسان‌تر می‌کند. برنامه‌های خود را با شریک زندگی، دوستان و آشنایان به اشتراک بگذارید. حتی بهتر است اگر با هم این سفر را آغاز کنید و به یکدیگر انگیزه دهید.
سیگار را ترک کنید
علاوه بر رژیم غذایی و ورزش، استعمال دخانیات تأثیر ثابت‌شده‌ای بر سطح قند خون دارد. به همین دلیل، و همچنین به دلیل سایر بیماری‌های ثانویه احتمالی، باید از استعمال دخانیات فعال و غیرفعال خودداری شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد تنباکو و دیابت، می‌توانید اینجا را مطالعه کنید.
6. آیا دارو می‌تواند به پیش دیابت کمک کند؟
تا به امروز، هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند مستقیماً با سطوح بالای قند خون در پیش دیابت مقابله کند. با این حال، داروهایی در دسترس هستند که می‌توانند از فرآیندهای مختلف بدن، به ویژه در زمینه دیابت نوع 2، پشتیبانی کنند.
متخصصان سلامت تنها زمانی داروها را تجویز می‌کنند که مزایای سلامتی آن‌ها بیشتر از خطرات و عوارض جانبی احتمالی باشد. برخی از افراد مبتلا به پیش دیابت، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های همراه یا بیماری‌های ثانویه هستند. در چنین مواردی، مصرف دارو حتی در صورت داشتن سطح کمی از قند خون ممکن است مفید باشد. به عنوان مثال، داروها می‌توانند به جلوگیری از بیماری‌های قلبی عروقی یا پیشرفت پیش دیابت کمک کنند.
7. آیا دیابت نوع 2 قابل پیشگیری است؟
اگرچه خطر ابتلا به دیابت نوع 2 به ویژه در افراد مبتلا به پیش دیابت بالا است، اما لزوماً منجر به این بیماری نمی‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که پیش دیابت می‌تواند پسرفت کند. موثرترین روش برای پیشگیری از دیابت نوع 2، تغییر به یک سبک زندگی سالم‌تر است. این تغییرات می‌توانند به عادی‌سازی سطح قند خون در عرض یک سال منجر شوند. با بهبود متابولیسم قند از طریق رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی، خطر ابتلا به بیماری‌های ثانویه نیز کاهش می‌یابد.
8. چه زیرشاخه‌هایی از پیش دیابت وجود دارد و به چه معناست؟
محققان دریافته‌اند که دیابت نوع 2 در همه افراد یکسان پیشرفت نمی‌کند. برخی افراد در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری‌های ثانویه مرتبط با دیابت هستند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تنها به درمان‌های خاص نیاز داشته باشند. بنابراین، محققان پیشنهاد می‌کنند که افراد مبتلا به پیش دیابت را به پنج زیرگروه طبقه‌بندی کنند. در حال حاضر، شش زیرگروه برای افراد مبتلا به پیش دیابت مطرح شده است.
طبقه‌بندی پیش دیابت به زیرگروه‌ها می‌تواند رویکردی فردی به درمان این بیماری ایجاد کند و افرادی را که در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 هستند، شناسایی نماید. همچنین، این رویکرد می‌تواند کمک کند تا از پیشرفت بیماری‌های ثانویه جلوگیری شود یا حداقل آن‌ها به تاخیر بیفتند.
سه زیرگروه از پیش دیابت وجود دارد که خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش می‌دهند؛ این‌ها به اصطلاح "خوشه‌های" 1، 2 و 4 هستند. در مقابل، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 یا عوارض در میان افرادی که به گروه‌های 3، 5 یا 6 تعلق دارند، بالا است.
- خوشه 3: افراد مبتلا به این گروه تولید انسولین مختل دارند و دیابت نوع 2 معمولاً در خانواده‌شان دیده می‌شود. این امر خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، بیماری‌های قلبی عروقی و کلیوی اغلب در این افراد مشاهده می‌شود.
- خوشه 5: افراد این گروه مقاوم به انسولین هستند و چربی کبدی بالایی دارند. خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی عروقی و کلیوی در این افراد بسیار زیاد است.
- خوشه 6: افراد در این گروه درصد بالایی از چربی شکمی دارند. اگرچه خطر فوری ابتلا به دیابت نوع 2 کم است، اما احتمال ابتلای آن‌ها به بیماری‌های کلیوی در آینده زیاد است.
نکته :
توجه کنید که اطلاعات عددی عنوان شده در رابطه با میزان قند خون ناشتا ( آغاز پیش دیابتی ) برگرفته از تحقیقات پژوهشگران و پزشکان حوزه مربوطه میباشد . این اعداد در افراد مختلف با سوابق متفاوت پزشکی یکسان نیست . جهت اطمینان از میزان وضعیت قند خون خود حتما با پزشک مربوطه خود مشورت کنید .